ΤΟ ΧΑΝΙ ΤΟΥ ΤΑΛΑΓΑΝΗ

 

Λίγο πιο πάνω από τη στροφή του δρόμου προς το Μάναρι, επί της παλαιάς εθνικής οδού Τριπόλεως-Μεγαλοπόλεως (προς Καλαμάτα), διετηρείτο μέχρι το έτος 1998 σε σχετικά καλή κατάσταση ένα λιθόκτιστο ιστορικό Χάνι, που ανήκει κληρονομικά στη μεγάλη οικογένεια των Ταλαγαναίων από τη Δόριζα Αρκαδίας. Η ιστορία του σημαντικού αυτού κτίσματος, δεμένη άρρηκτα με την ύστερη τουρκοκρατία και με τους νεότερους χρόνους της Αρκαδικής κοινωνίας, συνυφαίνεται με την επιλογή και κτίση της Τριπολιτσάς, ως έδρας του Οθωμανού Πασά και ως μείζονος διοικητικού - οικονομικού κέντρου του Μωριά. Από την άποψη αυτή, η εγκατάλειψη του Χανιού Ταλαγάνη στην αδυσώπητη φθορά του Χρόνου (αλλά και των ανθρώπων...) συνιστά πολιτισμικό έγκλημα, καθώς είναι πλέον ολοφάνερο ότι με τη λήξη του 20 ου Αιώνα, από το Χάνι αυτό δεν θα διακρίνεται πλέον παρά ένας σωρός από άχρηστα λιθάρια. Οι όμορφες, πελεκητές πέτρες των υπερθύρων και των θόλων, καθώς και όλοι σχεδόν οι ακρόλιθοι (αγκωνάρια) έχουν ήδη βιαίως αποσπασθεί και κλαπεί από διερχόμενους περαστικούς "Αθηναίους" που τα ενσωματώνουν στα εξοχικά τους σπίτια.

 

Το Χάνι του Ταλαγάνη στην αρχή, δηλαδή λίγο μετά τα Ορλωφικά (1770) ήταν ένα μικρό πέτρινο σπιτάκι, το οποίο κατείχε ένας Δοριζαίος ονόματι Τσιάμας. Ο Τσιάμας, αφού εγκαταστάθηκε για χρόνια και γνωρίσθηκε καλά στην περιοχή, έβαλε υποψηφιότητα για Δήμαρχος της Δόριζας και δαπάνησε μάλιστα πολλά χρήματα στην προεκλογική του εκστρατεία. Όμως δεν κατάφερε να εκλεγεί Δήμαρχος και τελικά βρέθηκε καταχρεωμένος, οπότε αναγκάσθηκε να πουλήσει το μικρό Χάνι του στο Γεώργιο Μπιρμπίλη, γύρω στο έτος 1805. Ο Γεώργιος Μπιρμπίλης , από ένα ρασάκι που φορούσε συνεχώς, το οποίο λεγόταν στην τοπική διάλεκτο "ταλαγανάκι" , πήρε το δεύτερο όνομα Ταλαγάνης και τελικά όλη η οικογένειά του και οι απόγονοί του πολιτογραφήθηκαν έκτοτε με το όνομα αυτό, μολονότι το αρχικό όνομα Μπιρμπίλη αναφέρεται σε μεγάλη βυζαντινή οικογένεια που διέφυγε μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης και διαμοιράσθηκε σε αρκετές περιοχές των τουρκοκρατούμενων Βαλκανίων.

 

Απόγονος της ίδιας παλαιάς οικογένειας ο Αναστάσιος Μπιρμπίλης, που γεννήθηκε το 1939 στην Τρίπολη, είναι ο Ιδρυτής και ιδιοκτήτης του καταπληκτικού Λαογραφικού Μουσείου με την μεγάλη ιδιωτική συλλογή σπάνιων χρηστικών αντικειμένων της Αρκαδικής Παράδοσης, στην οδό Χρονά 18 , στη συνοικία Ταξιαρχών της Τρίπολης. Ο Γεώργιος Μπιρμπίλης - Ταλαγάνης, λοιπόν, πήγε στα νεανικά του χρόνια "ξενοτσιόπανος" στο Κρανίδι και αφού συγκέντρωσε εκεί μερικά χρήματα, επέστρεψε με τις οικονομίες του στο χωριό του, τη Δόριζα, και αγόρασε από τον Τσιάμα όλο το κτήμα μαζί με το αρχικό μικρό Χάνι. Το κτήμα προσφερόταν σαν τοποθεσία, πάνω στο δημόσιο δρόμο προς Καλαμάτα, με τα ωραία του πλατάνια (ο τελευταίος γερο-πλάτανος κόπηκε το 1998 για να διαπλατυνθεί η εθνική οδός) και τα πηγάδια του με δροσερό νερό, πραγματική όαση ξεκούρασης για τους περαστικούς και τους καροτσέρηδες. Ο Ταλαγάνης αντιλήφθηκε την κομβική σημασία του τόπου του και αποφάσισε να διευρύνει το Χάνι, για οικονομική εκμετάλλευση. Έτσι από το 1805 ως το 1819 έκτισε καινούργιο σπίτι, με λότζες και αχούρια, άνοιξε εστιατόριο - ταβέρνα και απέκτησε δική του στάνη με χίλια πρόβατα και πέντε υποτακτικούς τσοπάνηδες .Απέκτησε βεβαίως όλην αυτή την περιουσία από την κίνηση του τότε νευραλγικού για τις επικοινωνίες του Μωριά, δρόμου, αλλά και από τη μεταπώληση των ζωοκλοπών, που τότε οργίαζαν και σχεδόν αποτελούσαν θεσμό "εθιμικού δικαίου". Έτσι ήταν πράγματι την εποχή εκείνη: Αμα δεν έκλεβε κανείς, δεν τον υπολόγιζαν και μάλιστα δεν του έδιναν τη θυγατέρα για γυναίκα! Στο Χάνι του Ταλαγάνη παρεδίδοντο όλα τα κλοπιμαία ζώα της περιφέρειας Μεγαλοπόλεως και των περιοχών Μεσσηνίας και Πύργου και από εκεί προωθούντο στις αγορές της Τρίπολης και της Αργολίδας. Το Χάνι, λοιπόν, ήταν ο "σύρτης" όπως λεγόταν συνθηματικά τότε, δηλαδή έκανε χρέη καταστήματος κλεπταποδόχων και μεταπωλητών με τη σημερινή ορολογία.

 

Ο Ταλαγάνης και οι κληρονόμοι του απέκτησαν τόσο μεγάλο κύρος στην περιοχή, ώστε μετά την απελευθέρωση της χώρας από τους Τούρκους έκαναν επίσημο τραπέζι στον τότε Νομάρχη Παπανικολάου και στο Διοικητή Ασφαλείας Κροκιδά, ο οποίος μάλιστα εβάπτισε το δεύτερο παιδί του Γιώργη Ταλαγάνη και το ονόμασε Αναστάσιο. Αυτός ο Τάσος Ταλαγάνης ήταν ο πατέρας του ονομαστού Ζεύγου, του κομμουνιστή Υπουργού της ΠΕΕΑ που δολοφονήθηκε το 1944 στη Θεσσαλονίκη. Λέγεται ότι κατά την ώρα της παράθεσης του επισήμου γεύματος στις Αρχές Ασφάλειας και στο Νομάρχη, ο Γιώργης Ταλαγάνης είχε μέσα στ΄αχούρια του επτά κλεμμένα άλογα από τον Πύργο και κρυμμένους δίπλα τους ζωοκλέπτες και τους εμπόρους που θα προωθούσαν τα κλεμμένα...

 

Στο Χάνι του Ταλαγάνη διέμεινε, ξεκουράστηκε και έφαγε ο Βασιλιάς Όθωνας και η ακολουθία του, στο πρώτο επίσημο ταξίδι τους στην Πελοπόννησο, το έτος 1833. Να τι γράφει επ’ αυτού ο αγωνιστής και πολιτικός του 1821, Τριπολίτης Ρήγας Παλαμήδης, που ακολούθησε το ταξίδι του Όθωνα την 4η Σεπτεμβρίου του 1833: "...την 7ην ιδίου μηνός, κατά τας 7 ώρας προ της μεσημβρίας, η Μεγαλειότης του μετά τον καφέ, εμίσευσεν από Τριπολιτζάν δια του Σινάνου, χωρίον της επαρχίας Μεγαλοπόλεως. Ο λαός της πόλεως τον συνώδευσεν αρκετόν διάστημα έξωθεν αυτής με τας αυτάς ευφημίας οπού τον υπεδέχθη. Αι Κυρίαι τον ερράντισαν και ανθοβόλησαν αύθις από τας οικίας κατά την διάβασίν του. Αι μέχρι τούδε ως είρηται παρακολουθήσασαι Αρχαί, οι οπλαρχηγοί εκ των του διαλυθέντος Ατάκτου Ιππικού, οι πρόκριτοι πολιτικοί και στρατιωτικοί της πόλεως και των χωρίων και διάφοροι άλλοι πολίται, τον συνώδευσαν έως τους πρόποδας του όρους Καλογεροβουνίου (το πάλαι Βύριον) μακράν της πόλεως μίαν περίπου ώραν, όπου η Α.Μ. ευαρεστήθη να τους παρακαλέσει δια να επιστρέψουν. Εις το ήμισυ περίπου του Καλογεροβουνίου, επέζευσεν εκεί η Μεγαλειότης Του και έμεινεν ολίγον. Και ενώ εις το μεταξύ τούτο εξέτασε περί αρχαίων δρόμων του μέρους εκείνου, οι οποίοι είχον κατά την ιστορίαν αύλακας, δι ών διήρχοντο οι τροχοί των αμαξίων και τα ίχνη των οποίων δια το πολυχρόνιον εξαλείφθησαν, εζήτησε με μεγάλην προθυμίαν και έμαθε περί της θέσεως του Βαλτετζίου χωρίου της Επαρχίας Μαντινείας, τα όρη του οποίου φαίνονται εκ του πλησίον εκείθεν, καθώς και των εν αυτή γενομένων πολέμων και μάλιστα περί εκείνου του σημαντικού και πρώτου κριτικού πολέμου υπέρ της Ελληνικής Ελευθερίας κατά τον πρώτον χρόνον του Αγώνος υπό νέαν δ/νσιν και αρχηγίαν των ηρώων Κυριακούλη και Ηλία Μαυρομιχάλη.

 

Τέλος , το ιστορικό Χάνι του Ταλαγάνη έπαιξε επίσης σημαντικό ρόλο κατά τα σκληρά χρόνια της μαύρης Κατοχής μέχρι το 1944, όπου περνούσαν από εκεί και συναντώντο κάθε λογής άνθρωποι , κατατρεγμένοι που ταξίδευαν για να οικονομήσουν λίγη σταφίδα, λίγο λάδι ή λίγο ψωμί, ώστε να επιζήσουν αυτοί και οι οικογένειές τους.

Στα μεταπολεμικά και μετεμφυλιακά χρόνια, μέχρι και τη δεκαετία του ΄60, πέρα από την οποία η επικυριαρχία του Ι.Χ. αυτοκινήτου και η αστυφιλική φρενίτις διέλυσαν τις τοπικές επαρχιακές κοινωνίες, το Χάνι διατηρούσε μίαν οριακή σημασία και λειτουργικότητα, αν και πλέον χωρίς δυνατότητες διανυκτέρευσης των εποχούμενων περαστικών. Κατέληξε σιγά-σιγά να είναι μόνο μία απλή κατοικία αγροτικής οικογένειας, μέχρι που ένα τραγικό γεγονός, του θανάτου ενός μικρού παιδιού της οικογένειας, που παραπάτησε κι έπεσε από το χαγιάτι στην αυλή, θεωρήθηκε "στοίχειωμα" και έτσι το σπίτι έκλεισε.

 

Εκτοτε, το Χάνι του Ταλαγάνη παραμένει ακατοίκητο, αναξιοποίητο κι εγκαταλειμμένο στη φθορά του χρόνου και, κυρίως, προδομένο από την ιστορική αμνησία και την αναλγησία των ξενιτεμένων επιγόνων και κληρονόμων του γενάρχη και ιδρυτή του, Γεωργίου Μπιρμπίλη - Ταλαγάνη. Θα ήταν στοιχειώδες οφειλόμενο χρέος των σημερινών ιδιοκτητών και κληρονόμων της σημαντικής αυτής εθνικής παρακαταθήκης της Αρκαδίας, εάν συνειδητοποιούσαν το μέγεθος της Ιστορικής Ευθύνης τους και προχωρούσαν - έστω και την υστάτη στιγμή προ της ολικής καταρρεύσεως- στην παραχώρηση του ερειπωμένου πλέον κτίσματος στο νεοσύστατο Δήμο Βαλτετσίου ή στο Δήμο της Τριπόλεως. Δεδομένου μάλιστα ότι το πλουσιότατο Λαογραφικό Υλικό της ιδιωτικής συλλογής του απογόνου της ίδιας οικογένειας , του Τάσου Μπιρμπίλη, εκτίθεται σήμερα αδιαχώρητο στο μικρό Ιδιωτικό Μουσείο της οδού Χρονά 18, στην Τρίπολη, θα ήταν μία εξαιρετικής πολιτισμικής, αλλά και οικονομικής σημασίας πρωτοβουλία, η άμεση σωστική επέμβαση στο Χάνι του Ταλαγάνη, ώστε να στεγάσει ένα ολοκληρωμένο ΑΡΚΑΔΙΚΟ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ. Τούτο θα μπορούσε να υλοποιηθεί με τη σύσταση αυτοτελούς μη-κερδοσκοπικού Νομ. Προσώπου Ιδιωτικού Δικαίου, με τους συγκληρονόμους του Χανιού, τον Λαογράφο - Συλλέκτη Τάσο Μπιρμπίλη και τους Δήμους Βαλτετσίου και Τριπόλεως. Μάλιστα, η εκλογή και θητεία του Αρχιτέκτονα-Ζωγράφου κ. Δημήτρη Ταλαγάνη, ως "θεσμικού" Αντιδημάρχου επί θεμάτων Πολιτισμού στο νέο Δήμο Τριπόλεως, παρέχει σήμερα τις ιδεώδεις προϋποθέσεις για την άμεση υλοποίηση μιάς από τις σημαντικότερες αναπτυξιακές και πολιτισμικές δράσεις στην έντονα χειμαζόμενη ορεινή Αρκαδία.

 

Θ.Ε.Γκιόκας

 

Σημείωση:

οι φωτογραφίες και το αρχιτεκτονικό σχέδιο, ανήκουν στην κ. Αριστέα Ταλαγάνη, Αρχιτέκτονα Μηχανικό του Ε.Μ.Π. Η κ. Ταλαγάνη έχει εκπονήσει μελέτη για το Χάνι, αλλά κανείς Φορέας μέχρι τη στιγμή αυτή δεν έχει δείξει ενδιαφέρον. Η κ. Ταλαγάνη, είναι απόγονος της οικογένειας που το Χάνι αυτό, μέχρι και τις ημέρες μας, φέρει το ομώνυμο όνομα.

 

Ευχαριστούμε θερμά την κ. Ταλαγάνη για το φωτογραφικό υλικό και το αρχιτεκτονικό σχέδιο που μας παραχώρησε. Το Copyright ανήκει στην ιδία.

πηγή: ΑΡΚΑΔΕΣ ΕΣΜΕΝ

 

Η αναδημοσίευση έγινε απ’ τον προσωπικό προφίλ του Facebook της Κας Ασπασίας Μπιρμπίλη.